دروازه تازه تأمین مالی؛ فکتورینگ نجات‌بخش کسب‌وکارهای کوچک
به گزارش خبرنگار مهر، در شرایط فعلی اقتصاد ایران، بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط با یکی از جدی‌ترین چالش‌های ممکن روبه‌رو هستند: کمبود سرمایه در گردش. این مشکل نه‌فقط در بخش تولید، بلکه در خدمات، بازرگانی و حتی حوزه‌های نوآوری نیز دیده می‌شود. وقتی نقدینگی کافی برای خرید مواد اولیه یا پرداخت هزینه‌های جاری وجود ندارد، چرخه فعالیت متوقف یا به‌شدت کند می‌شود.
در سال‌های اخیر راهکارهای سنتی تأمین مالی همچون دریافت وام بانکی یا استفاده از سرمایه‌گذاران خصوصی برای این دسته از کسب‌وکارها کارایی چندانی نداشته است. دلیل اصلی، سخت‌گیری بیش از حد در وثیقه‌گذاری، بروکراسی اداری و عدم تمایل بانک‌ها به پذیرش بنگاه‌های کوچک به‌عنوان مشتریان کم‌ریسک است. اینجاست که «فکتورینگ» به‌عنوان یک مدل نوین تأمین مالی وارد می‌شود.
فکتورینگ چیست و چگونه عمل می‌کند؟
فکتورینگ (Factoring) یک سازوکار مالی است که بر پایه مطالبات یا همان فاکتورهای رسمی صادرشده توسط کسب‌وکار شکل می‌گیرد. تصور کنید یک تولیدکننده لوازم خانگی، کالایی را به یک فروشگاه فروخته و فاکتور رسمی برای آن صادر کرده، اما زمان پرداخت توسط خریدار ممکن است ۳۰ تا ۹۰ روز آینده باشد. در این فاصله، تولیدکننده به نقدینگی نیاز دارد تا سفارش‌های جدید را انجام دهد، مواد اولیه بخرد یا حقوق کارکنان را پرداخت کند.
در مدل فکتورینگ، این تولیدکننده فاکتور رسمی خود را به یک نهاد مالی (بانک یا مؤسسه غیر بانکی) واگذار می‌کند. نهاد مالی با بررسی اصالت و اعتبار فاکتور، بخش بزرگی از مبلغ آن را به‌صورت نقد به تولیدکننده می‌پردازد و در موعد مقرر، خود مبلغ کامل را از خریدار اصلی دریافت می‌کند.
فکتورینگ مستقیم زمانی است که فروشنده، مطالبات خود را واگذار کرده و نقدینگی می‌گیرد.
فکتورینگ معکوس حالتی است که تأمین‌کننده مواد اولیه یا خدمات، زودتر به پول خود می‌رسد زیرا خریدار از طریق نهاد مالی بدهی‌اش را پرداخت می‌کند.
نقش سامانه فکتورینگ هوشمند در زنجیره تأمین
سامانه جدید فکتورینگ که اخیراً عملیاتی شده، این فرآیند را به‌طور کامل دیجیتالی کرده است. کسب‌وکارها پس از ثبت‌نام و احراز هویت آنلاین، می‌توانند درخواست واگذاری مطالبات خود را مطرح کنند. سیستم با اتصال به پایگاه‌های داده رسمی و سامانه‌های تجارت، صحت فاکتور را بررسی کرده و اعتبارسنجی انجام می‌دهد.
مزیت اصلی این سامانه، حذف کاغذبازی و کاهش زمان اجرای قرارداد است. پیش‌تر، فرآیند تأمین مالی مبتنی بر فاکتور ممکن بود هفته‌ها طول بکشد، اما اکنون در بسیاری موارد ظرف چند روز و حتی چند ساعت، منابع مالی در دسترس قرار می‌گیرد.
این تحول به ویژه برای زنجیره‌های تأمین چندلایه حیاتی است. اگر یکی از حلقه‌ها — مثلاً تأمین‌کننده قطعه — دچار کمبود نقدینگی شود، کل زنجیره از حرکت می‌ایستد. فکتورینگ هوشمند با تزریق سریع منابع در همان حلقه مشکل‌دار، مانع توقف عملیات تولید یا عرضه می‌شود.
مزایای کلیدی برای کسب‌وکارهای خرد، کوچک و متوسط
الف) دسترسی آسان به منابع مالی
اصلی‌ترین مزیت، رفع نیاز به وثیقه‌های سنگین است. در بسیاری از موارد، تنها مدرک مورد نیاز برای دریافت تسهیلات، فاکتور رسمی معتبر است. این تغییر، کسب‌وکارهای کوچک را که دارایی ثابت قابل‌ملاحظه‌ای ندارند، وارد چرخه تأمین مالی رسمی می‌کند.
ب) تسریع جریان نقدی
در بازارهای رقابتی، سرعت عمل در سرمایه‌گذاری مجدد اهمیت بالایی دارد. فکتورینگ مانند یک میانبر، نقدینگی آینده را به امروز می‌آورد و امکان اجرای سریع برنامه‌ها را فراهم می‌کند، به‌ویژه برای سفارش‌های بزرگ یا پروژه‌های فصلی.
ج) کاهش ریسک ورشکستگی
کسب‌وکارهای کوچک به‌دلیل آسیب‌پذیری در برابر شوک‌های مالی، با هر تأخیر در پرداخت مشتری، ممکن است متوقف شوند. فکتورینگ این ریسک را حذف یا به‌شدت کاهش می‌دهد.
د) افزایش قدرت چانه‌زنی
در بسیاری از قراردادها، فروشنده برای جلب مشتری ناچار به اعطای اعتبار یا مهلت پرداخت طولانی است. اما با پشتوانه فکتورینگ، فروشنده این شرط را می‌پذیرد بی‌آنکه نقدینگی خود را قربانی کند.
فکتورینگ در عمل؛ نمونه‌های واقعی
فرض کنید یک تولیدکننده مواد غذایی قراردادی ۵۰۰ میلیون تومانی با یک فروشگاه زنجیره‌ای دارد. فروشگاه طبق قرارداد، مبلغ را ۶۰ روز بعد پرداخت می‌کند. تولیدکننده از طریق سامانه فکتورینگ، فاکتور را ثبت کرده و پس از تأیید، ۴۵۰ میلیون تومان را همان روز دریافت می‌کند. نهاد مالی در موعد مقرر مبلغ کامل را از فروشگاه می‌گیرد و کارمزدی که توافق شده را از مبلغ برداشت می‌کند.
در فکتورینگ معکوس نیز، یک کارخانه قطعه‌سازی که قطعات را از چندین تأمین‌کننده می‌خرد، می‌تواند به‌جای مواجهه با فشار نقدی و بدهی معوق، از نهاد مالی بخواهد بدهی‌اش را پرداخت کند و سپس این مبلغ را در بازه مشخص به نهاد مالی بازگرداند.
چالش‌ها و الزامات موفقیت در اجرای فاکتورینگ
با وجود مزایا، اجرای فکتورینگ در ایران با چند چالش روبه‌روست:
الف) اعتماد و اعتبارسنجی: نهادهای مالی باید مطمئن باشند مطالبات واقعی و فاقد ابهام حقوقی هستند.
ب) زیرساخت داده: اتصال سامانه به پایگاه‌های ثبت معاملات و مالیات، برای جلوگیری از جعل فاکتور ضروری است.
ج) آگاهی بازار: بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک هنوز با مفهوم فکتورینگ آشنا نیستند و نیاز به آموزش و اطلاع‌رسانی دارند.
د) کارمزد و نرخ تأمین مالی: اگر هزینه استفاده از فکتورینگ بالا باشد، جذابیت آن برای کسب‌وکارهای کوچک کاهش می‌یابد.
فکتورینگ به‌عنوان ابزار توسعه
در تصویر بزرگ‌تر، گسترش فکتورینگ می‌تواند به پایداری اشتغال و افزایش تولید ناخالص داخلی کمک کند. وقتی بنگاه‌های کوچک نقدینگی لازم را به‌موقع دریافت کنند، سفارش‌های بیشتری ثبت کرده و ظرفیت تولید خود را ارتقا می‌دهند. این امر در نهایت به رشد اقتصادی منجر می‌شود.
علاوه بر این، شفافیت مالیاتی نیز ارتقا می‌یابد، زیرا فاکتور رسمی به‌عنوان پایه این فرآیند، ثبت دقیق معاملات را الزام‌آور می‌کند. این شفافیت می‌تواند به کاهش بخش غیررسمی اقتصاد کمک کند.
سامانه فکتورینگ، نه‌تنها یک ابزار مالی نوین، بلکه پلی میان نیازهای عملیاتی روزمره کسب‌وکارهای کوچک و زیرساخت‌های رسمی اعتباردهی است. در اقتصادی که محدودیت‌های بانکی، نرخ‌های بهره بالا و بی‌اعتمادی متقابل میان فروشنده و خریدار سایه انداخته، فکتورینگ می‌تواند همان راه‌حل میانه باشد: سریع، هوشمند و متکی بر اسناد قانونی.
اگر سیاست‌گذار و نهادهای مالی، کارمزد را شفاف و منصفانه نگه دارند، زیرساخت‌های الکترونیکی را ایمن و جامع کنند و آگاهی‌بخشی را جدی بگیرند، این ابزار قادر است ظرف چند سال آینده به ستون اصلی تأمین مالی بنگاه‌های خرد و متوسط تبدیل شود؛ ستون‌هایی که پایدار ماندنشان، به معنی پابرجا ماندن اقتصاد واقعی است.
